Μονογραφία

Κοινή ονομασία: φασκόμηλο, φασκομηλιά, αλισφακιά, χαμωσφακιά, μοσχακίδι, μηλοσφακιά, φλασκομηλιά, φουσκομηλιά, λουσφάκι, φασκός, αγριοσφακιά,sage, garden sage, common sage, dalmatian sage

Λατινική ονομασία: Salvia officinalis

Οικογένεια: Χειλανθή

Φαρμακευτικά μέρη: φύλλα

Περιγραφή

Το φασκόμηλο είναι από τα πιο διαδεδομένα βότανα της μεσογειακής χλωρίδας. Διάφορες ποικιλίες του μπορούμε να βρούμε και στα παράλια της Μ. Ασίας. Είναι αυτοφυές αλλά και ημι-αυτοφυές, δηλαδή μπορεί να καλλιεργηθεί. Εντοπίζεται σε περιοχές της Μεσογείου και ειδικά στις χώρες γύρω από την Αδριατική θάλασσα. Σήμερα καλλιεργείται στην Αλβανία, την Τουρκία, την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ. Το φασκόμηλο και τα προϊόντα του προέρχονται κυρίως από χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπως η Αλβανία και η Πρώην Γιουγκοσλαβία.

Το όνομα Salvia, που χαρακτηρίζει το γένος του φυτού, προέρχεται από το λατινικό ρήμα salvere που σημαίνει «σώζω», κάνοντας έτσι αναφορά στις θεραπευτικές ιδιότητές του. Το όνομα αυτό άλλαξε στο γαλλικό «sauge» και στο αγγλοσαξονικό «sawge», παίρνοντας τελικά την σημερινή του ονομασία «sage».

Φασκομηλιά είναι το κοινό όνομα του φυτού στην Ελλάδα. Στην πραγματικότητα προέρχεται από μια πολύ συνηθισμένη ασθένεια του ίδιου του θάμνου, η οποία προκαλείται από κάποιο έντομο. Τα χνουδωτά μπαλάκια που σχηματίζει η ασθένεια στους θάμνους της φασκομηλιάς θυμίζουν καρπούς. «Μήλα», όπως τους ονόμασε ο ελληνικός λαός και από αυτά πήρε το κοινό της  όνομα η φασκομηλιά.

Ιδιαίτερα Χαρακτηριστικά

• Χαμηλός αειθαλής πολυετής θάμνος
• Ευδοκιμεί σε άγονα εδάφη και δεν έχει ιδιαίτερη ανάγκη από νερό.
• Φτάνει περίπου τα 50 εκ. και ο κορμός του είναι ξυλώδης στην βάση του.
• Χαρακτηριστικό της φασκομηλιάς τα μεγάλα χνουδωτά της φύλλα, με αχνό γκριζοπράσινο χρώμα, με δερματώδη σύνθεση.
• Το σχήμα των φύλλων είναι ωοειδές και μυτερό στην άκρη
• Τα άνθη της έχουν έντονο βιολετί ή μπλε χρώμα και σχηματίζουν κυκλικές ταξιανθίες σε ομάδες με 4 έως 8 ανθάκια.
• Τα φύλλα που είναι και το κατεξοχήν χρησιμοποιούμενο μέρος του φυτού συλλέγονται λίγο πριν ή κατά την αρχή της ανθοφορίας με ξηρό και ηλιόλουστο καιρό, το Μάιο ή τον Ιούνιο και ξηραίνονται στη σκιά.

Ιστορία

Το φασκόμηλο, που ανήκει στην ίδια οικογένεια με τη μέντα, χρησιμοποιούταν ως φάρμακο σε αρχαίες αιγυπτιακές, ελληνικές και ρωμαϊκές θεραπείες. Οι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν ως φάρμακο γονιμότητας. Έχει εκθειαστεί από τον Διοσκουρίδη, τον Γαληνό και τον Ιπποκράτη. Τον 1^ο αιώνα μ.Χ ο Διοσκουρίδης ανέφερε ότι το υδατικό αφέψημα φασκόμηλου σταματά την αιμορραγία τραυμάτων και καθαρίζει τα έλκη και τις πληγές. Επιπλέον, συνιστούσε χυμό φασκόμηλου σε ζεστό νερό για τον βήχα και την βραχνάδα. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος ανέφερε ότι το φασκόμηλο βελτιώνει τις λειτουργίες της μνήμης και συνταγογραφούσε αφεψήματα φασκόμηλου, δεντρολίβανου, αγιοκλήματος, βρασμένα σε νερό ή κρασί, και γαργάρες με μέλι για τη θεραπεία του πονόλαιμου.

Γύρω στο 10^ο αιώνα οι Άραβες γιατροί θεωρούσαν ότι το βότανο μπορεί να επιμηκύνει τη διάρκεια ζωής ενός ανθρώπου, ακόμη και στο σημείο της αθανασίας. Μάλιστα την εποχή εκείνη υπήρχε το ρητό «Πώς μπορεί να πεθάνει ένας άνθρωπος, όταν υπάρχει φασκομηλιά στον κήπο του;». Η πεποίθηση αυτή έφτασε και στην Ευρώπη, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Μέγα Καρλομάγνο που είχε διατάξει να καλλιεργείται φασκόμηλο στους βοτανικούς κήπους της αυτοκρατορίας του.

Οι χρήσεις του εντοπίζονται και στην Ανατολή. Συγκεκριμένα στην Ινδία, όπου τα αποξηραμένα φύλλα και το υγρό απόσταγμά τους χρησιμοποιούνταν στη παραδοσιακή ιατρική Αγιουρβέδα. Ένας ακόμη λαός που εκτιμούσε ιδιαίτερο το φυτό, ήταν οι Κινέζοι οι οποίοι πρόσφεραν το τσάι τους ως αντάλλαγμα για τα πολύτιμα γι’ αυτούς φορτία φασκόμηλου. Μέχρι σήμερα στην Κίνα είναι γνωστό το φυτό ως το «ελληνικό βλαστάρι». 

Επιστημονικά Δεδομένα και Έρευνες

Το φασκόμηλο χρησιμοποιείται ως φαρμακευτικό προϊόν, με τη πιο τυπική μορφή προετοιμασίας του να είναι η έγχυση σε νερό που βράζει (sage tea). Αποτελούσε σημαντικό φυτικό φαρμακευτικό προϊόν από πολύ νωρίς και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ευρέως μέχρι σήμερα.

Η European Medicines Agency (EMA) αναφέρει πολλές έρευνες που επιβεβαιώνουν την αντιιδρωτική δράση του φασκόμηλου, χρήσιμη για τη θεραπεία των εξάψεων κατά την εμμηνόπαυση. Επίσης, έχει εντοπιστεί σημαντική επίδραση στην συμπτωματική ανακούφιση ασθενών με  οξεία φαρυγγίτιδα και σε συνδυασμό με την εχινάκεια, το φασκόμηλο είναι αποτελεσματικό στη θεραπεία οξέων πονόλαιμων.

Μία διπλά τυφλή τυχαιοποιημένη, ελεγχόμενη από εικονικό φάρμακο μελέτη, έδειξε ότι το φασκόμηλο μπορεί ακόμα  να βελτιώσει τα συμπτώματα της νόσου του Alzheimer. Συγκεκριμένα, ευεργετικές επιδράσεις εντοπίστηκαν στην γνωστική απόδοση και στη διάθεση σε νεαρούς υγιείς εθελοντές και βελτίωση της γνωστικής λειτουργίας σε ασθενείς με ήπια έως μέτρια νόσο του Alzheimer.

Πειράματα σε ζώα και μελέτες in vitro έχουν τεκμηριώσει ότι τα εγχύματα της Salvia officinalis μπορούν σημαντικά να μειώσουν τη γλυκόζη στον ορό σε διαβητικούς ποντικούς και να επιδράσουν θετικά την αντιοξειδωτική ικανότητα του ήπατος. Περαιτέρω μοντέλα in vitro έδειξαν ότι το φασκόμηλο μπορεί να είναι αντιαγγειογόνο, αντιβακτηριακό, αντιδιαβητικό και γαστροπροστατευτικό. Παρόλο που οι βασικοί μηχανισμοί δράσης του είναι άγνωστοι, κάποιες πολυφαινόλες θεωρούνται ότι είναι τα ενεργά συστατικά αυτών των φαρμακευτικών επιδράσεων. Κάποιες ακόμα επιστημονικά αποδεδειγμένα χαρακτηριστικά της Salvia Officinalis είναι οι αντιμικροβιακές ιδιότητες της, χάρη στην παρουσία της μονοτερπενικής κετόνης θουγιόνη (thujone), η ελαφρώς σπασμολυτική δράση της και η τονωτική επίδραση στην πέψη και στο νευρικό σύστημα.

Χρήσεις με βάση την εμπειρία και την παράδοση

• Εσωτερική χρήση: για τη θεραπεία πεπτικών προβλημάτων όπως δυσπεψία, φούσκωμα, κακή πέψη, για τη μείωση της εφίδρωσης πχ. εμμηνόπαυση, ως απαλό διεγερτικό τονωτικό
• Τοπικά (γαργάρες, στοματικό διάλυμα): φλεγμονές του βλεννογόνου του στόματος ή του λαιμού, όπως φαρυγγίτιδα, αμυγδαλίτιδα, στοματίτιδα, ουλίτιδα και γλωσσίτιδα

Διάβασε επίσης: Διαλογισμός με Τσάι

Προφυλάξεις

• Σε μεγάλες ποσότητες, μπορεί να επηρεάσουν το νευρικό σύστημα, εξαιτίας της περιεκτικότητά τους σε θουγιόνη (thujone).
• Εκτενής χρήση ή μεγάλες ποσότητες φύλλων φασκόμηλου ή ελαίου αυτού, μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ανησυχία, εμετό, ιλίγγους, υψηλό καρδιακό παλμό, τρέμουλο, επιληπτικές κρίσεις και νεφρική βλάβη. 
• Δώδεκα σταγόνες ή περισσότερες αιθέριου ελαίου φασκόμηλου θεωρούνται τοξική δόση.
• ο ΕΟΦ ορίζει αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη τα 5 mg α και β-θουγιόνης προερχόμενα από το φασκόμηλο, και όχι περισσότερο από 2 βδομάδες συνεχόμενης λήψης, η παρουσία θουγιόνης στο αφέψημα φασκόμηλου, αυξάνει τις πιθανότητες πρόκλησης προβλημάτων υγείας, όμως με συνετή χρήση μπορεί να αποφευχθούν τα όποια προβλήματα υγείας, ενδέχεται να προκαλεί.

Βιβλιογραφία

Walch, S., Ngaba, T.L., Zimmermann, B., Stühlinger, W., Lachenmeier, D. (2011). “Antioxidant Capacity and Polyphenolic Composition as Quality Indicators for Aqueous Infusions of Salvia officinalis L. (sage tea)”. Frontiers in Pharmacology, 2, p.79.

Bradley, P. (2006). British Herbal Compendium. Britain: Eκδόσεις ΒΗΜΑ. [τόμος 2].

Rotblatt M. Herbal Medicine: Expanded Commission E Monographs. Ann Intern Med. 2000;133:487.

National Center of Complementary and Integrative Health (2016). Health information: Sage.

Ταραντίλης, Π. Περιοδικό «Τριπτόλεμος». ΓΠΑ