Tearex Yoga

Menu

Η παρεξηγημένη έννοια της Συγκέντρωσης

Τι σημαίνει «συγκέντρωση» για τον άνθρωπο σήμερα;

Η συγκέντρωση, δηλαδή η εστίαση της προσοχής, αποτελεί το πρώτο στάδιο του διαλογισμού. Στο οκταπλό μονοπάτι του Patanjali αναφέρεται πριν από τον διαλογισμό και την ένωση με το απόλυτο, ως dharana (συγκέντρωση του νου). Τι σημαίνει όμως «συγκέντρωση» για τον άνθρωπο μέσα στην καθημερινότητά του;

Θέλω να συγκεντρωθώ για να …

Πληκτρολογώντας τη λέξη στη αναζήτηση της Google, βρέθηκα αντιμέτωπη με δεκάδες άρθρα που τη σχετίζουν με την αύξηση της παραγωγικότητας, τη βελτίωση της μνήμης, με συμβουλές και πρακτικές για το πώς να πετύχεις να είσαι συγκεντρωμένος. Στις σύγχρονες κοινωνίες, η συγκέντρωση δεν είναι παρά ένα εργαλείο άμεσα συνδεδεμένο με την επιτυχία, τόσο ώστε θα έλεγε κανείς πως έχει πάρει τη μορφή υποχρέωσης. Καθημερινά για να φέρουμε εις πέρας τις υποχρεώσεις μας απαιτείται να ήμαστε προσηλωμένοι και συγκεντρωμένοι, γιατί αν αποτύχουμε σε αυτές εγείρονται συναισθήματα αμφιβολίας για το πόσο ικανοί και επαρκείς ήμαστε.

Υπάρχει λοιπόν, ένα υποβόσκον αρνητικό πρόσημο στην έννοια όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Μια βαθμολογία στο τέλος της ημέρας που συνδέει την επίτευξη του στόχου με το επίπεδο συγκέντρωσης. Εξαιτίας αυτής της προσέγγισης οι περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται την ανάγκη να διαβάσουν κάποιο από τα προαναφερθέντα “how to” άρθρα και να ζορίσουν τον εαυτό τους σε διάφορες τεχνικές για αύξηση της συγκέντρωσης. Το αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές είναι να βγαίνουν από αυτή την προσπάθεια αποθαρρημένοι και εξαντλημένοι.

Το άτομο διατάζει το νου του να εστιάσει σε μια συγκεκριμένη εργασία ή αντικείμενο. Όπως είναι φυσικό, οτιδήποτε αναγκάζεται κανείς να εκτελέσει, τις περισσότερες φορές αποφέρει ένα αίσθημα δυσαρέσκειας και αποστροφής. Το πρόβλημα σε αυτή την αντίληψη είναι η εστίαση στο αποτέλεσμα της συγκέντρωσης, «συγκεντρώνομαι για να επιτύχω κάτι», και όχι στην πράξη αυτή καθ’ αυτή.

Γιόγκα και Συγκέντρωση

Στη γιόγκα αντίθετα, με τον όρο «συγκέντρωση» αναφερόμαστε στην πράξη και καθόλου στο αποτέλεσμα αυτής. Η άσκηση της γιόγκα, που είναι η σταδιακή κίνηση προς τον διαλογισμό, δεν είναι η εξαναγκαστική άσκηση της θέλησης έναντι των διαθέσεων του μυαλού ή των συναισθημάτων. Αντίθετα, είναι μια υγιής καθοδήγηση των δυνάμεων των συναισθημάτων και των αισθήσεων, που υπό άλλες συνθήκες έχουν τις δικές τους κατευθύνσεις.

Διάβασε επίσης: Πώς αλλάζει η Γιόγκα τον Εγκέφαλο;

Στην πράξη της συγκέντρωσης, η θετική προδιάθεση του μυαλού είναι απαραίτητη. Δεν είναι δυνατό να έχουμε συγκέντρωση μυαλού ενάντια στην επιθυμία του μυαλού. Ο νους δεν θα συμφωνήσει να επικεντρωθεί σε τίποτα αποκλειστικά, ακριβώς επειδή η δομή του είναι σαν ένα ύφασμα, που ενώ μπορεί να μοιάζει συμπαγές, δεν παύει να αποτελείται από πολλά νήματα. Έτσι ο νους αποτελείται από πολλές διαφορετικές σκέψεις γεγονός που διαμορφώνει την εντύπωσή μας πως είναι ενιαίος και συμπαγής. Όταν κάποιος επιχειρεί να συγκεντρωθεί, βρίσκεται αντιμέτωπος με όλες τις διαφορετικές σκέψεις που ενώνονται άμεσα με το αντικείμενο συγκέντρωσης.

Η πεποίθηση μας για τη συγκέντρωση μας κάνει να αποθαρρυνόμαστε όταν το αποτέλεσμα που θέλουμε δεν επιτυγχάνεται άμεσα

Με ένα παράδειγμα

Θα μπορούσε κανείς να περιγράψει τη διαδικασία αυτή με το παράδειγμα μια μαθητικής τάξης. Οι μαθητές αντιπροσωπεύουν τις σκέψεις και το συνειδητό άτομο παίρνει τη θέση του δασκάλου. Όταν ο δάσκαλος δώσει την οδηγία στους μαθητές της τάξης να πάρουν τις θέσεις τους, αυτοί κινούνται σε διάφορες, απρόβλεπτες ίσως κατευθύνσεις, μέχρι να καταλήξουν στις θέσεις που τους υπέδειξε. Παρατηρώντας κανείς επιφανειακά αυτές τις διάφορες κατευθύνσεις θα έλεγε ότι είναι άναρχες και μη εστιασμένες. Τότε χωρίς να βλέπει τον τελικό κοινό σκοπό τους, αρχίζει να ανησυχεί και τελικά παραιτείται. Mε τον ίδιο τρόπο το άτομο παραιτείται και από την πράξη της συγκέντρωσης.

Η πεποίθηση μας για τη συγκέντρωση μας κάνει να αποθαρρυνόμαστε όταν το αποτέλεσμα που θέλουμε δεν επιτυγχάνεται άμεσα. Εστιάζουμε στο τέλος, το οποίο τελικά δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε γιατί δεν διανύσαμε τη διαδρομή. Καταλήγουμε πως η συγκέντρωση είναι αδύνατη για τους περισσότερους ανθρώπους επειδή εξαντλούνται εντελώς στον έξω κόσμο και στις ίδιες τους τις πεποιθήσεις και προσδοκίες. Η επιθυμία οδηγεί σε προσκόλληση και η προσκόλληση κλείνει τον δρόμο προς την πνευματική πρόοδο

Πώς βοηθά η Γιόγκα;

Σύμφωνα με τον Patanjali «Γιόγκα είναι η καταστολή των τροποποιήσεων του νου» (Ι.2). Οι τροποποιήσεις (vrittis) του νου είναι πέντε ειδών, ορθή κρίση, παρερμηνεία, φαντασία, λήθαργος και ανάμνηση. Η ανησυχία του νου για αποτελέσματα, συμπεράσματα, εικασίες και εντυπώσεις προκαλείται από τη δραστηριότητα των αισθήσεων.

Η άσκηση της γιόγκα, με τη στάση του σώματος και τη ρύθμιση της αναπνοής, ησυχάζει αυτήν την ανησυχία. Στοχεύει πρώτα στον έλεγχο και τελικά στην απόσυρση των αισθήσεων. Τότε ο νους αποδεσμεύεται από την επιθυμία για τα αντικείμενα. Αποδεσμεύεται από τις προσωπικές του προσδοκίες, βιώνει την απόσπαση και αποκτά αυτοκυριαρχία. Η συγκέντρωση έρχεται αβίαστα, αυθόρμητα, η αναπνοή γίνεται ρυθμική και στον ρυθμό της συγχρονίζεται και ο νους.

Ο Patanjali αναφέρει «Με αυτόν τον τρόπο (δηλ. την ρύθμιση της αναπνοής) ο νους καθίσταται κατάλληλος για την συγκέντρωση» (ΙΙ.53) και ο σοφός Βιάσα σχολιάζει «Καθώς ο νους ταξιδεύει πάνω στα κύματα της πνοής, η ζωτική αυτή ενέργεια αλλάζει ανάλογα με τις σκέψεις μας. Όταν επίγνωση και ενέργεια ενώνονται σε έναν συνεκτικό παράγοντα, μπορούμε τότε συνειδητά να εστιάζουμε την επίγνωση και την ενέργεια μας για να πετύχουμε κάποιον συγκεκριμένο σκοπό».

Συγκέντρωση και Διαλογισμός

Στο στάδιο της dharana, παρόλα αυτά δεν υπάρχει ακόμα πλήρης ένωση των ιδεών. Η προσοχή κατευθύνεται προς μια ιδέα, αλλά όπως αναφέρθηκε το μυαλό αποτελείται από πολλές ιδέες. Αναφερόμενοι στο προηγούμενο παράδειγμα θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατά τη συγκέντρωση, οι μαθητές βρίσκονται ακόμη στο σημείο που οδεύουν προς τις θέσεις τους, όμως δεν τις έχουν βρει ακόμη. Όταν βρουν τις θέσεις τους και επέλθει η τάξη και η ηρεμία, τότε βιώνεται η κατάσταση του διαλογισμού (dhyana). Έτσι, η συγκέντρωση είναι η δράση, η δύναμη που ασκείται στον νου ως ενότητα, χωρίς όμως την πλήρη καταστολή της ανησυχίας. Όταν κανείς βιώνει τον διαλογισμό υπάρχει μία πλήρης ένωση ιδεών, ο νους εστιάζεται και ρέει για μια παρατεταμένη περίοδο βιώνοντας την ολοκληρωτική ένωση.

Κυνηγώντας Πεταλούδες

Η επίτευξη της συγκέντρωσης, είναι αποτέλεσμα της διαδικασίας κα όχι ο αυτοσκοπός της

Το μυαλό εκ φύσεως είναι ασταθές, όπως και η φύση είναι απρόβλεπτη και
παροδική. Για να κατακτήσει ο άνθρωπος την κυριότητα του μυαλού του και κατά συνέπεια τη γνώση του Εαυτού του, χρειάζεται να αποκοπεί από την αντίληψή του σχετικά με τη συγκέντρωση. Αν αποστασιοποιηθεί από το αποτέλεσμα, από το «σκοπεύω», θα μπορέσει να αποκομίσει και να παρατηρήσει. Η επίτευξη της συγκέντρωσης, είναι αποτέλεσμα της διαδικασίας κα όχι ο αυτοσκοπός της. Όπως αυτός που κυνηγάει πεταλούδες σε ένα λιβάδι. Όσο τρέχει ξοπίσω τους, κυριευμένος απ’ το πάθος του για να τις πιάσει, αυτές πετούν μακριά του. Μόνο όταν ησυχάζει και απλά παρατηρεί την ομορφιά τους αυτές κάθονται πάνω του.

Σχετικά Άρθρα